1. Giriş

2024 yılı için gelir vergisi beyanlarında, menkul sermaye iratlarının nasıl değerlendirileceği, gelir kaynaklarının türüne, tutarına ve uygulanan stopaj oranlarına göre değişiklik göstermektedir. Bu rapor, menkul sermaye iratlarının beyan edilip edilmeyeceğini belirleyen eşik değerler ve istisnai durumları ayrıntılı şekilde ele almaktadır.
Menkul sermaye iradı, gerçek kişilerin ticari faaliyetleri dışında elde ettikleri, genellikle hisse senedi, tahvil, repo, faiz gibi gelirleri kapsamaktadır. Gelir vergisi beyanında; vergi kesintisine tabi olan, istisnaya tabi olan veya tamamen beyan edilmesi zorunlu olan gelir kalemleri ayrı ayrı değerlendirilir. Uygulamada bazı gelirler için “ihtiyari beyanname” seçeneği de mevcuttur.

Bu rapor; ilgili yasal düzenlemeler, belirlenen eşik değerler (örneğin 13.000 TL, 230.000 TL gibi) ve ilgili yasal dayanaklar üzerinden bilgi vererek, mükelleflerin doğru karar vermelerine yardımcı olmayı amaçlamaktadır.

2. Menkul Sermaye İradlarına Genel Bakış

2.1 Tanım ve Kapsam

Menkul sermaye iradı, genel olarak şunları kapsar:

• Hisse senedi alım-satım kazançları ve dividend ödemeleri: Borsa gelirleri, özellikle BİST’de işlem gören menkul senetlerin bazı durumlarında %0 stopaja tabi olup, isteğe bağlı beyanname verilebilmektedir.
• Tahvil ve hazine bonosu faizleri: Yurt dışı veya yurt içi piyasada ihraç edilen tahvil ve bonolardan elde edilen faiz gelirleri.
• Repo gelirleri ve diğer sermaye piyasası araçlarından elde edilen iratlar: Bu kalemler, vergi kesintisi uygulanmış olsa bile gelir toplamına dahil edilmekte ve belirli eşiklere ulaştığında beyanname verilmesi gerekmektedir.

2.2 Vergilendirme Prensipleri

Gerçek kişiler için uygulanan vergilendirme rejiminde, menkul sermaye iratları esas olarak iki ana kategoriye ayrılmaktadır:

1. Vergi kesintisine tabi olan gelirler: Bu gelirler doğrudan vergi kesintisine uğrayarak elde edildiği için, teknik olarak aylık veya belli periyotlarda kesinti yapılır. Ancak, toplam gelir tutarı sabit bir eşik değeri aştığında beyanname kapsamına alınır.
2. İstisna veya stopaj oranı farklı uygulanan gelirler: Bazı menkul sermaye iratları, belirli koşullar altında (örneğin, hisse senetleri ve hisse senedi endekslerine dayalı uygulamalarda stopajın %0 olması) beyan yükümlülüğü açısından esnek davranılmaktadır.

Bu yapı, gelir türüne göre beyan edilmesi gereken tutarın farklılaşmasına neden olur. Örneğin, vergi kesintisinin uygulanmadığı ya da istisna kapsamında olan menkul sermaye iratları, 13.000 TL'lik eşik değeri aşarsa beyan edilirken, diğer kalemler toplam gelir içerisinde hesaplanarak 230.000 TL’yi aşması durumunda beyan zorunlu hale gelmektedir.

3. Beyan Sınırları ve Koşullar

Bu bölümde, 2024 yılı için menkul sermaye iratlarının beyan yükümlülüğünün hangi sınırlar çerçevesinde belirlendiği ayrıntılı şekilde incelenmektedir.

3.1 Temel Eşik Değerler

İlgili kaynaklarda yer alan bilgiler doğrultusunda, temel eşik değerler şu şekilde özetlenebilir:

• 13.000 TL Eşiği:
  Vergi kesintisine tabi olmayan ve istisna uygulanmayan menkul sermaye iratları için, elde edilen gelir tutarı 13.000 TL’yi aştığında, mükellef yıllık beyanname kapsamında bu geliri beyan etmek zorundadır.
  Örnek uygulama: Kıyı bankacılığından elde edilen faiz gelirleri veya yurt dışı menkul sermaye iratları için bu eşik geçerlidir.
• 230.000 TL Eşiği:
  Diğer menkul sermaye iratları, özellikle tam mükellef kurumlardan alınan kar payları, Eurobond faiz gelirleri gibi kalemlerde toplam gelir, diğer kazançlarla birlikte 230.000 TL’yi aştığında beyanname verilmesi gereklidir. Bu eşik, gelir beyanının kapsamını genişleterek, stopajlı olan kalemlerin toplamına da etki eder.

Aşağıdaki tabloda beyan sınırları özetlenmiştir:

Not: Bu tabloda yer alan eşik değerler, ilgili gelir kalemlerinin hangi durumda beyan edileceğine dair genel bir rehber sunmakta olup, mükelleflerin gelirlerinin doğasına ve diğer gelir kaynaklarıyla birlikte değerlendirildiğinde elde edilen toplam rakama bağlı olarak değişiklik gösterebilir.

3.2 Uygulamada Karşılaşılan Örnek Durumlar

Örneğin, bir gerçek kişi yatırımcının BİST’de işlem gören hisse senetlerinden elde ettiği gelirlerde stopaj uygulaması %0 olmasına rağmen, bu gelirin diğer kazançlarla toplamı 230.000 TL’ye ulaştığında yıllık beyanname vermesi gerekmektedir. Öte yandan, başka bir menkul sermaye iradı örneğinde vergi kesintisi yapılmayan, istisna kapsamına girmeyen faiz gelirleri 13.000 TL altında kalıyorsa, bu gelir beyana tabi olmaz.

Aşağıdaki şema, bu karar sürecini adım adım gösterir:

Şemada gösterildiği gibi, gelir tutarının türüne göre öncelikle 13.000 TL eşiğine bakılır; bu eşik aşıldıktan sonra, gelir kaleminin niteliğine ve diğer gelirlerle toplamına göre 230.000 TL eşiğine kadar olan durumlarda beyan adı altında değerlendirme yapılarak son karar verilir.

4. Önemli İstisnalar ve Uygulamalar

Menkul sermaye iratlarının beyanı sadece belirli eşiklerin aşılması durumunda zorunlu hale gelmekle kalmaz; aynı zamanda bazı gelirler için yasal istisnalar veya özel uygulamalar söz konusudur.

4.1 İstisna Kapsamına Giren Gelirler

Aşağıda, beyan dışı bırakılan veya istisna uygulanan menkul sermaye iradı kalemleri detaylandırılmıştır:

• İvazsız İktisap Edilen Hissenin Satışı ve Bazı Emeklilik Ödemeleri:
  Bazı özel durumlarda, hisse senetlerinin devri sırasında elde edilen kazançlar, özellikle 10/7/2001 tarihinden önce kurulmuş olan ve tüzel kişiliği haiz kuruluşlar tarafından gerçekleştirilen işlemler, vergiden muaf tutulmaktadır.
• 1/1/2006 Öncesi İhraç Edilen Tahvil ve Hazine Bonosu Faizleri:
  İndirim oranının yüksek çıkması dolayısıyla, bu tür gelirler beyannameye tabi tutulmaz. Ancak, diğer gelirlerle birlikte toplam gelir hesaplamasına dahil edilmemeleri için dikkatli olunmalıdır.
• Bireysel Emeklilik Sisteminden Ayrılma Ödemeleri:
  Belirli koşullar altında, bireysel emeklilik ödemeleri menkul sermaye iradı kapsamında değerlendirilmez.

4.2 Diğer Uygulamalarda Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

• Gelirlerin Birleştirilmesi:
  Mükelleflerin, menkul sermaye iradı elde eden aile bireylerinin (eş, çocuk) beyan yükümlülükleri kendi nam ve hesaplarına göre ayrı ayrı değerlendirilmelidir. Yani, her bireyin elde ettiği gelir, ayrı olarak 13.000 TL veya 230.000 TL sınırlarına bakılarak hesaplanmalıdır.
• Vergi Kesintisi Yapılan Gelirlerde Beyan Esnekliği:
  Kimi durumlarda, menkul sermaye iradları üzerinden uygulanan stopaj (özellikle %0 stopaj uygulanan BİST işlemleri), mükellefe ihtiyari beyanname verme olanağı sunmaktadır. Bu durumda, mükellefler beyanname vermeyi tercih etmedikleri takdirde, stopaj oranı esas alınarak otomatik vergi kesintisi gerçekleşmektedir.
• Yurt Dışı Gelirlerinin Değerlendirilmesi:
  Yurt dışından elde edilen menkul sermaye iratları, Gelir Vergisi Kanunu’nun ilgili maddeleri uyarınca beyan edilirken, çifte vergilendirme anlaşmalarının kapsamı da dikkate alınmalıdır. Özellikle Eurobond faiz gelirleri, ihraç tarihine bakılmaksızın 230.000 TL eşiğini aşması durumunda beyan edilen kalemler arasındadır.

Aşağıdaki tablo, farklı menkul sermaye iradı türleri için uygulanan istisna ve beyan koşullarını özetlemektedir:

Bu tablo, mükelleflerin hangi duran varlık gelirlerinin beyan edilmesi gerekip gerekmediğini anlamaları açısından temel bir referans sunmaktadır.

5. Beyan Süreci, Formlar ve Örnek Uygulamalar

5.1 Beyan Sürecinin Genel Akışı

2024 yılına ait menkul sermaye iratları, genel olarak belirlenmiş beyan dönemleri içinde Dijital Vergi Dairesi üzerinden veya bağlı bulunulan vergi dairesine kağıt/elektronik beyanname şeklinde sunulmaktadır. Bu süreçte dikkat edilmesi gereken hususlar şunlardır:

1. Hazır Beyan Sistemi Kullanımı:
   Dijital Vergi Dairesi üzerinden hazırlanan beyannameler, hem gelirlerin doğru gruplandırılması hem de otomatik hesaplama özellikleri ile mükelleflerin işini kolaylaştırmaktadır.
2. Beyanname Verme Tarihleri:
   Menkul sermaye iratları yıllık beyanname kapsamında 1 Mart – 2 Nisan 2025 tarihleri arasında beyan edilebilir. Resmi tatil veya hafta sonuna denk gelmesi durumunda tarih uzatımları uygulanabilir.
3. Gerekli Belgeler ve Bilgiler:
• Banka hesap ekstreleri
• Yatırım fonları ve kar dağıtım belgeleri
• Yurt dışı gelirlerde, çifte vergilendirme anlaşmalarına dair belgeler

5.2 Kullanılan Formlar ve Seçenekler

• Gelir Vergisi Beyannamesi:
  Yıllık beyanname kapsamında, menkul sermaye iradı diğer kazançlarla birlikte beyan edilir. Beyan tutarının ilgili eşiklere ulaşması halinde formun doldurulması zorunludur.
• İhtiyari Beyanname:
  Özellikle stopaj uygulanan ve beyan yükümlülüğü artan menkul sermaye iratlarında mükellef, isteğe bağlı olarak ihtiyari beyanname verebilir. Bu, vergi oranının daha avantajlı uygulanması veya eksik beyan hatası riskinin azaltılması amacıyla tercih edilebilir.
• Ek Bildirimler:
  Yurt dışı gelirlerinde, çifte vergilendirme anlaşmaları kapsamında ek bildirimlerin yapılması gerekebilir. Bu durumlarda ilgili anlaşma maddelerinin dikkate alınması önem taşır.

5.3 Örnek Uygulama Senaryoları

Senaryo 1 – BİST Gelirleri:
Bir yatırımcı, BİST’de işlem gören hisse senetlerinden elde ettiği gelirde %0 stopaj uygulaması alıyor. Ancak, bu gelir diğer menkul sermaye iratları (örneğin tahvil faizleri) ile birlikte toplamda 240.000 TL’ye ulaşırsa, mükellef 230.000 TL sınırını aşmış olur ve yıllık beyanname vermek zorundadır.

Senaryo 2 – Yurt Dışı Eurobond Gelirleri:
Bir gerçek kişi, yurt dışında ihraç edilen Eurobondlardan elde ettiği faiz gelirleri kapsamında 250.000 TL’lik toplam bir gelir beyan eder. Bu durumda, vergi kesintisi uygulanmasa bile, toplam gelir 230.000 TL’yi aştığı için beyanname verilmesi gerekmektedir.

Senaryo 3 – Kıyı Bankacılığı Faiz Gelirleri:
Bir mükellef, kıyı bankacılığından elde ettiği faiz gelirleri üzerinden stopaj uygulanmaması ve istisna kapsamına girmemesi nedeniyle, eğer yıllık gelir tutarı 13.000 TL’yi aşarsa, bu gelir tamamıyla beyan edilmeli ve vergi hesaplamasına dahil edilmelidir.

Her senaryoda, mükelleflerin en doğru sonuca ulaşabilmesi için TÜRKİYE’de uygulanmakta olan güncel yasal mevzuat, ilgili istisna koşulları ve beyan eşiklerinin dikkatlice incelenmesi gerekmektedir.

6. Hukuki Uyarılar, Cezalar ve Riskler

Menkul sermaye iradı beyanında eksiklikler veya hatalı beyanlar ciddi hukuki ve mali sonuçlara yol açabilir. Aşağıda dikkat edilmesi gereken riskler ve uygulanabilecek cezalar özetlenmiştir:

6.1 Eksik veya Yanlış Beyan Durumları

• Eksik Beyan:
  İlgili eşik değerlerin (13.000 TL veya 230.000 TL) aşılması durumunda, beyanname verilmemesi durumunda vergi idaresi tarafından ek vergi yükü uygulanır.
• Yanlış Beyan:
  Yanlış tutar gösterilmesi veya belge eksikliği, vergi idaresi tarafından tespit edilirse; düzeltme yapmak amacıyla ihbarname veya uyarı gönderilebilir.

6.2 Uygulanabilecek Vergi Cezaları

• Vergi Ziyaı Cezası:
  Eksik veya yanlış beyan nedeniyle mükellefin ödeyeceği verginin %20–60 oranında ziya cezası uygulanabilmektedir.
• Gecikme Zammı:
  Beyanname süresinin aşılması durumunda, her ay için %2.5 oranında gecikme zammı eklenir.
• İstisna Koşullarının İhlali:
  İstisna koşullarına rağmen gelirlerin beyan edilmemesi durumunda, hem faiz hem de ek yasal ceza söz konusu olabilir.

6.3 Hukuki Tavsiyeler

Bu tür konularda, bulunan mükelleflerin güncel mevzuatı yakından takip etmeleri, gerekirse vergi uzmanları veya mali müşavirlerle iletişime geçmeleri önerilir. Çünkü vergi uygulamaları, gelir türüne göre değişiklik göstermekte ve yıllık düzenlemelerle güncellenmektedir.

Aşağıdaki tablo, beyan yükümlülüğünün ihmal edilmesi durumunda uygulanabilecek ceza oranlarını genel hatlarıyla gösterir:

7. Sonuç ve Ana Bulgular

7.1 Özet

2024 yılı gelir vergisi beyanında menkul sermaye iratlarının beyan edilip edilmemesi aşağıdaki ana kriterlere bağlıdır:

• 13.000 TL Eşiği:
  Vergi kesintisine tabi olmayan ve istisna kapsamına girmeyen menkul sermaye iratları, bu eşik aşıldığında beyan edilir.
• 230.000 TL Eşiği:
  Tam mükellef kurumlardan alınan kar payları ve Eurobond faizleri gibi kalemler, diğer gelirlerle birlikte toplam 230.000 TL’ye ulaştığında beyanname kapsamında değerlendirilir.
• İhtiyari Beyanname Seçeneği:
  Stopajın %0 olduğu durumlarda mükellef isteğe bağlı olarak beyanname verebilir; ancak toplam gelir tutarı belirlenen eşikleri aşıyorsa zorunlu beyan söz konusudur.
• İstisnalar:
  Belirli tarih öncesinde ihraç edilen tahvil, hazine bonosu faizleri gibi kalemler ve bazı özel durumlar, yasal istisnalar nedeniyle beyana tabi olmayabilir.

7.2 Ana Bulguların Listesi

• Mükelleflerin menkul sermaye iradı beyanında, gelir türüne göre farklı eşik değerler (13.000 TL ve 230.000 TL) esas alınır.
• Uygulamada, vergi kesintisi, stopaj oranı ve istisna düzenlemeleri dikkate alınarak beyan zorunluluğu belirlenmektedir.
• Beyan süreci Dijital Vergi Dairesi üzerinde Hazır Beyan Sistemi aracılığıyla yürütülür; gerekli belgeler ve ek bildirimler eksiksiz olarak sunulmalıdır.
• Eksik veya hatalı beyan durumunda ciddi vergi cezaları, ek faiz ve gecikme zammı uygulanabilmektedir.
• Mükelleflerin, gelir türlerine ve toplam gelir tutarlarına göre hukuki danışmanlık alması önerilir.

Aşağıda, raporda kullanılan üç ana görsel öğeyi bulabilirsiniz.

Beyan Sınırları ve Koşulların Tablosu

Sonuç

Sonuç olarak, 2024 yılı için menkul sermaye iratlarının gelir vergisi beyannamesine dahil edilip edilmeyeceği; gelir türüne, uygulanmakta olan stopaj oranlarına, hesaplanan toplam gelir tutarına ve yasal istisna koşullarına bağlıdır. Özellikle:

• 13.000 TL: Vergi kesintisine tabi olmayan ve istisna kapsamına girmeyen menkul sermaye iratları, bu eşiği aşarsa tamamı beyan edilmektedir.
• 230.000 TL: Tam mükellef kurumlardan elde edilen kar payları ve yurt dışından elde edilen bazı gelirler, diğer kazançlarla birlikte bu eşik aşıldığında beyan zorunludur.
• Özel Durumlar:
• BİST’deki işlemlerde %0 stopaj bulunması ihtiyari beyanname seçeneğine imkan tanırken,
• İstisna hükümleri kapsamında yer alan bazı gelir kalemleri beyana tabi tutulmamaktadır.

Mükelleflerin bu eşik değerleri, uygulanan vergi kesintilerini ve yasal düzenlemeleri dikkate alarak beyan yükümlülüklerini belirlemeleri önem taşımaktadır. Güncel uygulama ve mevzuat takibi, olası ceza ve eksik beyana bağlı risklerin önüne geçmek açısından kritik bir rol oynamaktadır.

Bu kapsamlı rapor, 2024 yılı menkul sermaye iratlarının beyan edilip edilmeyeceğine dair teknik bilgileri ve uygulama örneklerini detaylı olarak sunmaktadır. Vergi mükelleflerinin doğru ve eksiksiz bilgiye ulaşabilmeleri için rapordaki eşik değerler, istisnalar, beyan süreci ve olası hukuki sonuçlar titizlikle açıklanmıştır. Mükelleflerin, ilgili mevzuata uygun hareket edebilmek adına vergi uzmanlarından destek almaları önerilir.

BEKİR YILDIRIM Mali Müşavirlik ve Danışmanlık Hizmetleri olarak tüm vakıf kuruluşu ve yönetim süreçlerini alanında uzman profesyoneller ile tek bir danışmanlık çatısı altında toplayarak, sürecin hızlı bir şekilde sonuçlandırılmasını sağlıyoruz.

Bekir YILDIRIM

 Serbest Muhasebeci Mali Müşavir

Kamu Gözetim Kurumu Bağımsız Denetçi

SPK Bağımsız Denetçi

Yorumlar